Artykuł Pani Teresy Grąziewicz – Jóźwik – psychologa i dyplomowanego nauczyciela (więcej o autorce tutaj: http://www.ppp12.waw.pl/kadra/psychologowie/104-mgr-teresa-graziewicz-jozwik)

KRĘGI NAPRAWCZE

Kręgi Naprawcze1 to metoda rozwiązywania konfliktów interpersonalnych opracowana przez Dominica Bartera w Stanach Zjednoczonych w latach 90-tych. O jej skuteczności świadczy fakt, że zainstalowana w szkole o bardzo wysokiej przestępczości - ponad 70 interwencji policji w ciągu roku - zmniejszyła jej nasilenie do 1 interwencji (więcej na www.fundacjasr.org w zakładce Kręgi Naprawcze). Podstawą teoretyczną metody jest idea Porozumienia Bez Przemocy Marshalla B. Rosenberga.

***
Co różni tę metodę od tradycyjnego sposobu rozwiązywania konfliktów?
***

W KN nie używa się określeń sprawca, agresor, ofiara, poszkodowany, ponieważ tego typu etykiety zawierają w sobie negatywne konotacje, stygmatyzują, wpisują w rolę, którą potem trudno zmienić. Gdy ktoś otrzymuje etykietę sprawca lub winny, często uruchamia mechanizmy obronne polegające na obronie własnego wizerunku i poszukiwaniu usprawiedliwienia swojego czynu (to oni zaczęli, oni też nie są bez winy, inni postępują gorzej, broniłem się...), natomiast ofiara stara się udowodnić jak bardzo jest poszkodowana i niewinna. Prowadzi to na ogół do zwiększenia napięć i trudności w sprawiedliwym rozstrzygnięciu sporu. W KN używa się określenia autor czynu - odbiorca czynu. Oba określenia są neutralne. Pozwala to uniknąć uruchomienia opisanych wyżej postaw, popełnienia błędu w sytuacjach niejednoznacznych oraz ułatwia dochodzenie do porozumienia.

***

Zazwyczaj ważnym elementem rozwiązywania konfliktu jest kara. Gdy ktoś zostaje ukarany nie bierze odpowiedzialności za swoje czyny. Decyzję podejmują za niego inni ludzie, w przypadku dzieci są to zazwyczaj rodzice lub nauczyciele. W ten sposób dziecko nie uczy się rozwiązywania konfliktu i spostrzegania, że to jego działania doprowadzają do konsekwencji, które przyjdzie ponosić zarówno jemu, jak i innym członkom społeczności. Późniejsza zmiana zachowania może wynikać wyłącznie z lęku przed karą, a nie ze zrozumienia znaczenia swojego postępowania i zmiany postawy. Kara często jest postrzegana przez sprawcę jako niesprawiedliwa, zbyt surowa i nieadekwatna, gdy nie jest powiązana z rodzajem czynu (zakaz oglądania telewizji za kłótnię z bratem, za bicie się itd). W KN autor konfliktu nie ponosi kar, ale konsekwencje swoich czynów. Każda decyzja, każde nasze zachowanie ma określone skutki, podobnie jak w świecie naturalnym (zwierzę, które nie jest czujne może stracić życie, susza niszczy plony...). Zdarzenie i konsekwencje powinny być ściśle powiązane z zachowaniem. Jeżeli dziecko nie odrobi lekcji, to nie karą, ale naturalną konsekwencją jego decyzji będzie luka w wiedzy i działania nauczyciela określone we wcześniejszej umowie (np. uwaga, minus, odpowiednia ocena). Bardzo duże walory wychowawcze ma pokazanie dziecku: podjąłeś decyzję, że bawisz się zamiast odrabiania lekcji , to jednocześnie TY (nie ktoś inny) podjąłeś decyzję o tym, jakie będą tego skutki. Metoda KN uczy, że w życiu konsekwencje są czymś oczywistym, naturalnym, a czasem nieodwracalnym: nie zakładam czapki - marzną mi uszy; używam obelżywych słów – ludzie nie chcą ze mną przebywać ani rozmawiać, ktoś może poczuć się zraniony; zniszczyłem koledze kurtkę – muszę liczyć się z tym, że będzie na mnie zły i będzie chciał zniszczyć moją kurtkę; skaczę do płytkiej wody - łamię nogi. Metoda KN uczy więc podejmowania decyzji w oparciu o przewidywanie ich skutków, empatii, dbania o drugiego człowieka, wzajemnego przestrzegania granic. Uczy również brania odpowiedzialności za swoje decyzje i zachowanie. W autorze zachowania buduje się przekonanie: Ja to zrobiłem, ja podjąłem decyzję, więc ja ponoszę konsekwencje. Używając w wielu sytuacjach kary jako podstawowego narzędzia wychowawczego uniemożliwiamy dzieciom zrozumienie tego podstawowego regulatora stosunków społecznych. W przypadku tradycyjnych metod na ogół relacje między zwaśnionymi stronami pozostają "uszkodzone". Kara, czy wymuszone przeprosiny nie służą naprawieniu tych relacji, a nawet przywróceniu stanu sprzed konfliktu. W KN pokazanie naturalnych konsekwencji odbywa się poprzez rozmowę wszystkich stron uwikłanych w konflikt według szczególnych, ustalonych wcześniej zasad. Dzięki tej rozmowie autor
dowiaduje się jak jego zachowanie wpłynęło na inne osoby. Każda osoba biorąca udział w KN ma prawo powiedzieć o tym, co się w niej dzieje, jakie przeżywa uczucia, jakie ma potrzeby w związku z zaistniałą sytuacją (w zwykłych metodach, niejednokrotnie "winny" nie dostaje takiej szansy). Ta forma wymiany informacji sprzyja uczeniu wrażliwości na drugiego człowieka, pomaga dbać jednakowo o swoje dobro i dobro innych ludzi, pomaga w budowaniu relacji interpersonalnych opartych na porozumieniu, a nie przemocy.

***

Po zrozumieniu przez autora i pozostałych członków społeczności konsekwencji zdarzenia, kolejnym krokiem jest znalezienie takiego sposobu naprawienia krzywdy lub szkody, który będzie satysfakcjonował odbiorcę i wszystkie osoby biorące udział w KN. Określane jest mianem zadośćuczynienia - jeżeli dziecko stłukło szybę to może zapłacić za nią ze swojego kieszonkowego, albo zrobić coś dobrego dla właściciela okna (np. przynieść zakupy, wyprowadzać psa, posprzątać podwórko...). Jeżeli dziecko poniżyło kogoś i naraziło go na utratę dobrego imienia - powinno zrobić coś, co pomoże przywrócić dobre samopoczucie odbiorcy tego czynu, naprawi i wynagrodzi doznane krzywdy. Np. może to być przeproszenie w obecności tych osób, które były świadkami, zrobienie prezentu, pomoc w uczeniu się, itp. Może to być również działanie dobroczynne skierowane do innego odbiorcy, np. dla dzieci z Domu Dziecka, dzieci w szpitalu lub osób starszych. Na wspólnym spotkaniu poszukiwanie odpowiedniej formy zadośćuczynienia trwa tak długo, aż będzie dla wszystkich satysfakcjonujące. Zadośćuczynienie to niezwykle ważny element w naprawieniu relacji. Gdy ktoś zrozumie znaczenie swojego zachowania, jest gotów ponieść konsekwencje swojego czynu. Przyjmuje je ze zrozumieniem i akceptacją oraz gotów jest naprawić to, co zniszczył, poprzez ustaloną rekompensatę. Wpływa to w sposób znaczący na poprawę wzajemnych stosunków w całej społeczności. Jest to sytuacja, w której również odbiorca ma znacznie większe korzyści, niż w przypadku tradycyjnej metody opartej wyłącznie na karze (tu korzyścią jest poprawa relacji, tam - wyłącznie satysfakcja z poniesienia kary przez autora czynu).

***

Procedura Kręgów Naprawczych
1. KN jest zwoływany w sprawie jednego, konkretnego zdarzenia, które osoba wnosząca o KN uznała za przyczynę konfliktu lub przyczynę zaostrzenia konfliktu długotrwałego.
2. Każdy, kto bierze udział w konflikcie może powołać KN (dziecko, dorosły, autor, odbiorca, świadek).
3. W KN ma prawo brać udział każdy członek danej społeczności. Gdy konflikt ma miejsce w szkole będą nimi uczniowie, rodzice, nauczyciele i inni pracownicy szkoły.
4. Każdy, kto bierze udział w KN może zaprosić osobę, której udział w jego mniemaniu jest ważny.
5. Nikt nikomu nie może zabronić uczestniczenia w kręgu. Osoba, której nie odpowiada czyjaś obecność podejmuje decyzję, czy w związku z tym chce się wycofać z udziału, pamiętając o tym, że tylko obecność daje możliwość wypowiedzenia się i tym samym wpływu na rozwiązanie problemu.
6. Lista osób biorących udział w KN jest jawna, dostępna danej społeczności.
7. Potrzeba zwołania KN zgłaszana jest do facylitatora, czyli osoby, która informuje o zasadach, organizuje poszczególne etapy procesu i czuwa nad jego prawidłowym przebiegiem.
8. Do czasu zakończenia KN żadna z osób biorących udział w konflikcie nie powinna zostać ukarana. Do tradycyjnej kary zawsze można powrócić w sytuacji, gdy KN nie da pożądanych efektów.
9. Proces KN przebiega w trzech etapach:
· kręgi otwarcia - to spotkania z facylitatorem (pojedynczo lub w grupach) osób zgłaszających chęć uczestniczenia w KN w celu precyzyjnego zdefiniowania tematu KN oraz poinformowania o procedurze. Spotkania kończą się podjęciem decyzji dotyczącej dalszego udziału i akceptacji zasad działania KN.
· krąg naprawczy - to spotkanie wszystkich uczestników KN. Podczas spotkania uruchomiony zostaje proces, którego efektem końcowym jest zawarcie porozumienia (umowy) dotyczącego konsekwencji, które ma ponieść autor i formy zadośćuczynienia.
· krąg zamknięcia - celem spotkania jest sprawdzenie, jak została zrealizowana umowa o zadośćuczynieniu i czy jej wykonanie jest satysfakcjonujące dla uczestników, a zwłaszcza dla odbiorcy. Jeżeli realizacja umowy nie jest zadawalająca dla którejkolwiek ze stron, ustala się kolejne działania.

***
Zasady/fundamenty procesu KN

· DOBROWOLNOŚĆ - udział w KN jest dobrowolny. Osoba zaproszona może odmówić udziału. Rezygnując z uczestnictwa rezygnuje jednocześnie z wpływu na przebieg Kręgu i jego efekty. Dobrowolność dotyczy również wypowiadania się podczas trwania spotkań. Można być również uczestnikiem biernym.
· WSPÓŁDZIELENIE WPŁYWU - Każde zachowanie (słowa, gesty, czyny) w jakiś sposób oddziałują na drugiego człowieka. Oznacza to, że wszyscy członkowie społeczności mogli mieć wpływ na to zdarzenie, które miało miejsce, a słowa, które wypowiadają w trakcie trwania procesu wpływają na emocje i potrzeby odbiorców. Jest to ciągły proces, który może doprowadzić do zmiany postrzegania konfliktu i swojego w nim udziału.
· ODPOWIEDZIALNOŚĆ - każdy bierze odpowiedzialność za siebie, za swoje uczucia, myśli, przekonania, sądy oraz potrzeby i wypowiada się tylko w swoim imieniu: ja myślę, ja czuję, ja potrzebuję, dla mnie jest ważne...bez oceniania i krytyki. Jednocześnie daje prawo innym, aby myśleli i czuli w odmienny sposób.
· RÓWNOŚĆ - każdy, bez względu na wiek, pozycję i rolę jaką pełni w społeczności ma prawo do zabrania głosu w tej sprawie na równi ze wszystkimi uczestnikami. Mimo, że w społeczności
obowiązuje określona hierarchia i zależność, to na poziomie procesu, potrzeb i uczuć wszyscy są sobie równi. Uczucia i potrzeby każdego człowieka są tak samo ważne. W trakcie Kręgów wszyscy zwracają się do siebie w tej samej formie, ustalonej na pierwszym Kręgu Otwarcia: po imieniu, albo pan/pani. Ujednolicenie formy jest podkreśleniem tej zasady. Równość dotyczy też dostępu do tej formy rozwiązywania konfliktów (krąg może zwołać dziecko).

***

Kręgi Naprawcze wymagają czasu i zaangażowania wielu osób. To powoduje, że dość trudno jest przekonać do nich osoby, które nie znają ich skuteczności. Natomiast długoterminowe walory wychowawcze jakie niesie w sobie ta metoda równoważą wysiłek i inwestycja zwraca się z nawiązką, zwłaszcza, gdy jest to rozwiązywanie konfliktów dziecięcych.